Nederland: Dag van de postzegel 2018

1 oktober 2018

De Dag van de Postzegel maakt deel uit van POSTEX 2018, die dit jaar op 19, 20 en 21 oktober plaatsvindt in Omnisport in Apeldoorn. POSTEX is een jaarlijks terugkerend internationaal postzegelevenement met ruilbeurzen, tentoonstellingen en andere bijzondere bijeenkomsten. Ter gelegenheid van POSTEX 2018 geeft PostNL op 19 oktober het postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 uit. Met dit vel besteedt PostNL aandacht aan de cijferpostzegels van Wim Crouwel, die van 1976 tot en met 2001 in gebruik waren. Het nieuwe postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 telt tien gelijke postzegels met waardeaanduiding 1 voor post tot en met 20 gram met een bestemming binnen Nederland. Ook brengt PostNL een postzegelmapje en een prestigeboekje uit. Het prestigeboekje is het tiende uit de serie over de geschiedenis van de postzegel in Nederland. Het postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 is, net als het mapje en het boekje, ontworpen door Birza Design uit Deventer.

 

Het postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 staat in het teken van de ‘frankeerzegels cijfertype 1976-2001’ van Wim Crouwel, ook wel de Crouwelpostzegels genoemd. De Crouwelpostzegels waren de opvolgers van de cijferpostzegels met het ontwerp van Jan van Krimpen. In oktober 1974 werd aan drie ontwerpers – Wim Crouwel, Gerrit Noordzij en Willem Sandberg – de opdracht verstrekt nieuwe cijferpostzegels te ontwerpen voor het frankeren van drukwerk, voor het gebruik als bijplakzegels en voor de briefkaart. De centrale directie van de toenmalige PTT koos voor het ontwerp van Wim Crouwel.

 

De eerste uitgifte van de Crouwelpostzegels in 1976 viel toevallig samen met het feit dat in 1876, precies honderd jaar daarvoor, in Nederland de allereerste serie cijferpostzegels was uitgegeven. Crouwel “besloot een zegel te ontwerpen gebaseerd op mijn Olivetti-alfabet en omdat ik altijd geïntrigeerd ben geweest door het grensgebied tussen 2- en 3-dimensionaliteit heb ik met tegen elkaar ingaande verlooptonen een ruimtelijk effect nagestreefd. Bij het bepalen van de kleurenreeks ben ik sterk geïnspireerd door de mooie kleuren van de postzegelserie met de vliegende duif van Chris Lebeau uit 1924.”

 

Van de Crouwelpostzegels zijn in totaal 11 waarden verschenen, oplopend van 5 tot 80 cent. De postzegels waren als vel- en rolzegels en in postzegelboekjes verkrijgbaar. Ook zijn de Crouwelpostzegels gebruikt voor briefkaarten, verhuiskaarten en telecomkaarten. De postzegels vertonen een cijfer in een naar onderen geleidelijk donker wordende kleur tegen een fond met een zelfde kleurverloop in tegengestelde richting. Rechtsboven staat de ‘c’ van cent en geheel onder staat ‘nederland’.

 

[bron: Handboek Postwaarden Nederland]

 

Het postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 telt tien gelijke postzegels met waardeaanduiding 1 voor post tot en met 20 gram met een bestemming binnen Nederland. Op de linkerhelft van elke postzegel is de 1 afgebeeld uit de Crouwelpostzegel van 10 cent, met een zelfde tegengesteld kleurverloop in de oorspronkelijke kleur blauw. De 1 reikt van de bovenste tot de onderste perforatie op de postzegel. De rechterhelft van elke postzegel biedt ruimte aan de typografie. Op dit deel van de postzegel staat ‘nederland’ en ‘dag van de postzegel 2018’, geheel in onderkast. Alle letters en cijfers zijn geplaatst in het grid dat Crouwel gebruikte om zijn lettertype te ontwerpen. Ook de sorteerhaak heeft in dit grid een plekje gekregen. Voor de typografie gebruikte Birza Design de Gridnik van Foundry Types in Londen. Dit is het gedigitaliseerde font van de letter die Crouwel voor zijn cijferpostzegels ontwierp. Op de bovenste velrand staat in blauw de naam van de uitgifte en het logo van PostNL, op de onderste velrand de naam van de ontwerper, het artikelnummer en de barcode. Deze teksten zijn geplaatst tegen enkele verticale, horizontale en diagonale blauwe lijnen die uit het lettergrid van Crouwel afkomstig zijn.

 

Het ontwerp van het postzegelvel Dag van de Postzegel 2018 is van de hand van Birza Design uit Deventer. Het is al weer de zevende keer dat Ingmar Birza postzegels voor de Dag van de Postzegel heeft ontworpen. Dit jaar viel de keuze op een van de meest iconische postzegelseries van de twintigste eeuw: de cijferpostzegels van Wim Crouwel. Birza: “Het ontwerp van Crouwel staat nog steeds als een huis. Met minimale middelen is Crouwel erin geslaagd een postzegel te maken die nu als een van de klassiekers van de moderniteit geldt. Wat vooral opvalt is het markante en fors neergezette cijfer, maar natuurlijk ook het kleurverloop met contraverloop. Allemaal heel functionalistisch. De geometrische letter, die Crouwel voor de schrijfmachinefabrikant Olivetti ontwikkelde maar die nooit als zodanig is gebruikt, luidt het tijdperk van de computer in. Crouwel heeft hem wel volledig met de hand getekend, met gebruik van hoeken van 45 graden in plaats van curven. Uiterst logisch en rationeel, maar allesbehalve saai.”

 

Hommage aan de oorsprong

De bedoeling van de postzegels voor de Dag van de Postzegel is om met een nieuw ontwerp een eerbetoon te brengen aan de historie van het postzegelontwerp in Nederland. “Een hermetisch ontwerp als dat van de Crouwelpostzegels maakt dat extra lastig”, zegt Birza. “Het is niet mijn uitgangspunt om op de stoel van de oorspronkelijke ontwerper te zitten en een slaafse kopie te maken. Ik wil iets nieuws tot stand brengen, iets van het origineel laten zien, vaak in combinatie met een onverwacht aspect uit de ontwerpgeschiedenis van de postzegel. Zo ontwerp ik een eigen postzegel, breng ik een hommage aan de oorsprong en wijs tegelijkertijd op een bijzonder en vaak onverwacht facet van het oorspronkelijke ontwerp.”

 

Vervreemdend effect

Birza koos ervoor het cijfer 1 uit de oorspronkelijke Crouwelpostzegel van 10 cent te gebruiken als bepalend beeldelement en tegelijk als frankeerwaarde. “Ook het verloop en het contraverloop zijn van die blauwe postzegel overgenomen. Letterlijk zelfs, want dat is gebeurd door een originele postzegel te scannen en aan de hand daarvan aan de drukpers een PMS-kleur blauw te mengen die daarmee overeenkomt. Het staande formaat van de postzegel is gekozen om de 1 zo groot mogelijk af te beelden, tot op de perforaties. Terwijl de oorspronkelijke Crouwelpostzegels niet aflopend zijn, heb ik dat in mijn ontwerp wel gedaan. Met die twist wil ik een vervreemdend effect bereiken. De 1 staat niet in het midden, maar wel de scheiding tussen wit en blauw is het midden, want Crouwel is een mathematisch ingestelde ontwerper. Daardoor kon ik links het verloop en contractverloop laten terugkeren en rechts aandacht vragen voor een detail uit het oorspronkelijke ontwerp, namelijk het grid waarop de letter is gebaseerd.”

 

Mr. Gridnik

De cijfers en letters van de oorspronkelijke postzegels zijn door Crouwel met de hand getekend. Eind jaren negentig is de letter door Foundry Types in Londen gedigitaliseerd, onder de naam Gridnik. Birza: “Dat is een verwijzing naar de bijnaam Mr. Gridnik die Crouwel in de jaren zeventig verwierf vanwege zijn geometrische en structuralistische benadering. In het archief van COMM, het Museum voor Communicatie in Den Haag, vond ik een schetsmatig grid dat Crouwel hiervoor gebruikte. Dat heb ik uitgewerkt om de typografie voor de Dag van de Postzegel 2018 erin te kunnen opnemen. Zo laat ik zien hoe Crouwel de letters en cijfers heeft ontworpen op basis van een raster van lijnen met hoeken van 45 graden. Uiteraard schreefloos en in onderkast. Dat was kenmerkend voor Crouwel, die ook in de typografie zijn ontwerpen tot de essentie wilde uitkleden.”

 

Zegen

Het slotakkoord in het ontwerpproces voor de Dag van de Postzegel 2018 was het bezoek dat Birza aan de 89-jarige Crouwel bracht om hem het ontwerp te laten zien. “Dat was natuurlijk heel bijzonder. Eerlijk gezegd was ik wel wat gespannen. Gelukkig vond hij het resultaat erg mooi. Het voelde alsof ik zijn zegen kreeg. Alle zenuwen waren overigens helemaal niet nodig geweest. Crouwel is niet alleen een van de beste ontwerpers die Nederland ooit heeft gekend, maar ook een ontzettend aardige man.”

 

Over het ontwerpbureau

Ingmar en Carla Birza vormen samen het ontwerp- en communicatiebureau Birza Design in Deventer. Carla Birza studeerde textiele werkvormen aan de Kunstacademie Tilburg, Ingmar studeerde van 1991 tot 1995 grafische vormgeving aan de Kunstacademie Den Bosch. Na een korte periode bij bureaus in Breda en Amsterdam werkte Ingmar samen met zijn vader Be J. Birza in diens studio in Deventer. Sinds 2005 zet Ingmar samen met zijn vrouw Carla het bureau voort, waarbij ontwerpopdrachten worden uitgevoerd voor uiteenlopende klanten. Voor PostNL voert Birza Design al sinds 1998 diverse aan postzegels verwante opdrachten uit, waaronder prestigeboekjes, enveloppen, stempels en beursvelletjes. In 2003 ontwierp Birza Design de postzegels Het Nederlandse Wad, op basis van een concept dat de eerste prijs had gewonnen in een ontwerpwedstrijd voor het Nederlands publiek. Het bureau was verder verantwoordelijk voor het ontwerp van de postzegels voor 10 x Oranje op het WK Voetbal 2014, de Europazegels 2013 (Nederlandse postauto's) en het nieuwe kader (frame) voor de Persoonlijke Postzegels in 2013. Ingmar Birza ontwierp eerder de Dag van de Postzegel 2012 (Juliana en face/Sem Hartz), 2013 (Wilhelmina en profil/Piet Zwart), 2014 (cijferpostzegels/Jan van Krimpen), 2015 (Bevrijdingspostzegel/Bernard Romein), 2016 (Jubileumzegels/ Karel de Bazel) en 2017 (Wilhelmina met hangend haar/Heinrich Raeder). Ook ontwierp Birza Design de serie Mooi Nederland over vissersplaatsen en het postzegelvel Nederlandse kippenrassen (beide in 2016). Met Uitgeverij DAVO maakte Birza Design vele Jaarboeken Nederlandse Postzegels en sterk uiteenlopende filatelistische uitgaven.

 

Over Wim Crouwel

Wim Crouwel is een van de belangrijkste en invloedrijkste ontwerpers van Nederland. Veel ontwerpers zijn door hem beïnvloed en velen worden nog steeds door hem beïnvloed. De ontwerpen van Crouwel zijn zowel grafisch, typografisch als ruimtelijk. De meeste bekendheid kregen zijn affiches voor het Van Abbemuseum en het Stedelijk Museum, zijn kalenders voor Erven E. de Geer, zijn cijferpostzegels, zijn herontwerp van de telefoongids, zijn New Alphabet, zijn inrichtingen van stands en manifestaties in de wederopbouwperiode, zijn ontwerp voor het Nederlands Paviljoen op de Wereldtentoonstelling in Osaka in 1970 en zijn tentoonstellingsinrichtingen voor onder meer het Stedelijk Museum en het museum Boijmans Van Beuningen. Crouwel was in 1963 medeoprichter van het ontwerpbureau Total Design en werd in 1973 bijzonder hoogleraar industriële vormgeving aan de Technische Universiteit te Delft. Vanaf 1981 was hij gewoon hoogleraar aan dit instituut. Hij bleef adviseur bij Total Design en werd in 1981 directeur van Museum Boijmans-Van Beuningen. Crouwel combineerde deze laatste functie met zijn hoogleraarschap in de kunst- en cultuurwetenschappen aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam. Crouwel ontwierp een groot aantal postzegels tussen 1963 en 1995, waaronder de postzegels 100 jaar Internationaal Postaal Overleg (1965), 400 jaar Wilhelmus (1968), Zomerzegels (1979), Beweging De Stijl (1983) en Mahlerfeest (1995).

 

[bronnen: wimcrouwelinstituut.nl, cultuurarchief.nl]

 

De postzegels zijn, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar bij het postkantoor in de Bruna-winkels en via www.postnl.nl/bijzondere-postzegels. De postzegels zijn ook telefonisch te bestellen bij de klantenservice van Collect Club op telefoonnummer 088 - 868 99 00. De geldigheidstermijn is onbepaald.

 

 

Bron: postnl.nl

<< terug